Hakuziyaremye afite uburambe bw'imyaka igera kuri ine nk'Umuyobozi wungirije, umwanya yari afite mbere y'uko ashyirwa ku buyobozi bukuru bwa banki, yiteguye gusohoza inshingano za banki zo kurinda umutekano w'imari y'u Rwanda.

Kugeza igihe Hakuziyaremye yashyiriweho, banki yashinzwe mu 1964, BNR yari iyobowe n'abacungamutungo b'abagabo.

Mu kiganiro cyihariye yagiranye n'itangazamakuru, ku ya 27 Gashyantare, yagaragaje ibyo yashyize imbere, yibanda ku kuzamura umutekano w'ibiciro, guteza imbere ubufatanye mu by'imari no guhangana n'ibibazo byatewe n'izamuka ry'ibiciro no kugabanuka kw'ifaranga ry'u Rwanda.

Ni iki ugiye gushyira imbere nk'umuyobozi mushya wa banki nkuru y'igihugu?

Ikintu cya mbere ni ugukomeza. Nk'ibanki nkuru y'igihugu, dufite inshingano yo kubungabunga umutekano w'ibiciro n'urwego rw'imari. Icyo nicyo kintu cy'ibanze, kubera ko kuva ku guhoraho kw'ibiciro no ku guhoraho kw'amafaranga, ni bwo dutangira kuvuga ku iterambere ry'ubukungu. Ntushobora guteza imbere ubukungu niba udafite umutekano w'ubukungu rusange.

Ariko twongereye inshingano zacu kugira ngo dushyiremo no guteza imbere iterambere rirambye kandi ririmo abantu bose. Kuva kera nakundaga ibijyanye n'iterambere ry'imari: ni gute twakwemeza ko mu gihe duteza imbere urwego rw'imari, Abanyarwanda bose bashobora kungukirwa na serivisi z'imari?

Twagize amajyambere menshi mu bijyanye no kubona konti za banki, konti za telefoni zigendanwa, ibyo twita kubona serivisi z'ibanze z'imari.

Ariko ndatekereza ko nk'igihugu tugomba gukora ibirenze ibyo. Ni gute twubaka ubushobozi bw'ubukungu bw'abaturage bacu ku buryo bataba bafite konti muri banki gusa, ahubwo bakaba bashobora no kuzigama, gushora imari no guteganya mu gihe kirekire?

Nk'igihugu, twagombye kugira intego yo kugira abaturage cyangwa abaturage bareba ku guhanga ubukire; guhanga ubukire bw'abana bacu, n'abuzukuru bacu.

Ikintu cya nyuma twatangiye gukora, ndetse no mu mwanya wanjye wa mbere nk'Umuyobozi wungirije, ni uguhindura banki nkuru ikoresha ikoranabuhanga. Muzi ko ikoranabuhanga rifite uruhare runini mu by'imari, kandi serivisi nyinshi ubu ziraboneka mu buryo bw'ikoranabuhanga.

Icya nyuma ariko gikomeye, ni uko tuzi ko twatangije Ikigo Mpuzamahanga cy'Imari cya Kigali. Ndatekereza rero ko icyo nshyize imbere ari ugutanga umusanzu mu iterambere ry'ikigo cyacu cy'imari mpuzamahanga, kugira abakinnyi benshi baza mu gihugu cyacu mu nzego zitandukanye, kwemeza ko banki nkuru y'igihugu itanga umusanzu ufatika mu iterambere ry'amasoko y'imari n'amasoko y'imigabane, kuko ibyo ari byo shingiro ry'ikigo mpuzamahanga cy'imari nyakuri.

Ndabizi ko twamaze gukora akazi ko kubaka ku byo Guverineri John Rwangombwa ugiye kuva ku butegetsi yashyizeho. Nzi neza ko tuzagera kuri iyo ntego mu myaka itanu cyangwa itandatu iri imbere.

Imwe mu mpungenge zisigaye ni ifaranga ry'u Rwanda ryataye agaciro n'izamuka ry'ubukungu. Ni gute uteganya kugarura ituze ry'ibiciro?

Ni ukuri ko iyi myaka mike ishize yabaye ingorabahizi, atari ku Rwanda gusa ahubwo no ku isi hose, kubera igipimo cy'izamuka ry'ibiciro, cyane cyane mu 2022, 2023. Ariko iyo urebye uburyo twabashije kugabanya umuvuduko w'ifaranga umwaka ushize, aho twari dufite igipimo cy'umwaka cy'ibice 4,2 ku ijana, mu by'ukuri biri mu kigero cyacu, ni ukuvuga hagati ya 2 ku ijana na 8 ku ijana.

Navuga ko twasubiye ku gipimo gisanzwe cy'izamuka ry'ubukungu.

Dukorana n'abandi bafatanyabikorwa, ariko kandi dukoresheje ibikoresho bya politiki y'ifaranga, tubona ko mu mwaka wa 2025 na 2026, tuzaba turi hafi ya 6.5% byahanuwe mu mwaka wa 2025.

Ku bijyanye n'igabanuka ry'agaciro, twagize igitutu ku giciro cy'amafaranga, ariko tuzi impamvu yabyo. Twagize igihombo cy'ubucuruzi, bivuze ko twohereza hanze ibintu bike ugereranyije n'ibyo twinjiza mu gihugu, ariko ibyo ni ibintu byitezwe mu gihugu kiri gutera imbere vuba. Hari ibicuruzwa byinshi byinjira bikenewe mu iterambere ryacu, cyane cyane mu bice by'inganda, imashini, ibikoresho bimwe na bimwe.

Ariko hari, ku ruhande rwa leta, ingamba n'ingamba zo kwemeza ko dushobora kongera ibyo twohereza mu mahanga dukoresheje ingamba nshya zo kohereza mu mahanga, politiki y'inganda mu Rwanda. Rero, turimo gukorana n'abafatanyabikorwa bose bakomeye kugira ngo twemeze ko dushobora kugabanya icyo kigega cy'ubucuruzi, ari na byo byatuma ifaranga ryacu rigira umutekano.

Ariko nanone turimo guteza imbere ishoramari mu gihugu. Ibyo na byo bizadufasha. Ubwo rero, ibigeragezo twagize ku ifaranga ryacu mu 2023, aho igihombo [ku idolari rya Amerika] cyageze kuri 18%, umwaka ushize cyageze kuri 9%. Twagabanyijeho kimwe cya kabiri.

Ntabwo mvuga ko ari inkuru nziza, ariko ni ibintu byiza. Turabona ko mu gihe gito, twagombye gusubira ku bipimo twari dusanzwe dufite by'igabanuka ry'agaciro riri hafi ya 5%, ibyo tubona ko ari byiza ku bukungu dufite muri iki gihe.

Kuba umugore wa mbere uyobora banki nkuru y'igihugu bivuze iki kuri wowe mu rwego rwo kurushaho kugaragaza ko abagore ari abayobozi mu by'imari n'imiyoborere?

Ndatekereza ko iyo uri umugore wa mbere uyoboye ikigo, buri gihe bigaragazwa. Ariko ndatekereza ko ari icyubahiro, ni amahirwe, ariko kandi ni ingaruka z'amabwiriza igihugu cyacu cyafashe, n'imihati yagambiriwe yo kwemeza ko abagabo n'abagore mu Rwanda bafite amahirwe angana.

Nzi kandi ko ari ingaruka z'abandi bagore benshi bakoze mu nzego zitandukanye, ariko cyane cyane muri banki nkuru, kandi bagaragaje ko bashoboye gukora akazi. Iyo batabigenza batyo, wenda abantu bari gukomeza gushidikanya ku by'uko umugore adashobora kuba umunyabanki nkuru gusa, ahubwo ko ashobora no kuyobora banki nkuru. Ndashimira cyane kuri ayo mahirwe, ariko kandi mfite icyizere cyo gukomeza gukora, kandi nzi neza ko nshobora kutazaba umugore wa nyuma uhagarariye banki nkuru y'igihugu.

Binyereka ko nshimira ku bw'uwo mwanya, nshimira abambanjirije. Uzi ko mbere y'aho twari dufite abagore babiri b'abayobozi b'intara, bityo bakaba baraduciriye inzira.
Ndizera ko nanjye ndimo nkora inzira y'abandi bagore benshi bazaba bayoboye, atari banki nkuru y'u Rwanda gusa, ahubwo n'izindi nzego, cyane cyane mu by'imari.